Świat polityki i biznesu decyduje, w jakim kierunku rozwija się Polska, ale nigdy wcześniej jednostka nie miała tak dużej siły jak teraz! To, w jakim stanie przyszłe pokolenia odziedziczą nasze miasta, lasy, rzeki i morze, zależy od nas i naszej postawy. Budujmy bezpieczną przyszłość Polski, bo jej los leży w naszych rękach!
RAPORT - 2050 POLSKA DLA POKOLEŃ
To analiza szczegółowo opisująca dwa scenariusze dla Polski na rok 2050:
Katastroficzny (w raporcie: „business as usual”), czyli kiedy polityka środowiskowa prowadzona jest bez zmian.
Naprawczy (w raporcie: „scenariusz dla pokoleń”), czyli kiedy bierzemy sprawy w swoje ręce i walczymy o lepszą przyszłość.
W scenariuszach widać, jak w 2050 roku może wyglądać nasze życie w sferach bezpieczeństwa, zdrowia, wolności i dobrobytu.
Nieumiejętne zagospodarowanie terenów zagrożonych powodziami naraża życie i mienie 4 milionów Polaków.
Regulacja rzek (m.in. pogłębianie koryt i betonowanie ich brzegów) przyniesie więcej strat niż zysków.
● Kolej jest jednym z najbardziej wydajnych energetycznie i niskoemisyjnych środków transportu.
● Przy spełnieniu odpowiednich standardów i zapewnieniu infrastruktury kolej może być dużo bardziej ekonomicznie opłacalnym środkiem transportu niż inne.
● Dane przedstawione 5 stycznia 2017 roku przez Europejską Agencję Ochrony Środowiska oparte na analizie przewozów towarowych w 33 krajach Europejskiego Obszaru Gospodarczego wskazują, że żegluga śródlądowa ma ponad 3-krotnie wyższy wskaźnik emisyjny w zakresie dwutlenku węglaniż kolej, już po uśrednieniu wyników dla kolei elektrycznej i spalinowej.
● Łączny koszt programu inwestycji niezbędnych do zapewnienia konkurencyjności kolei towarowej w Polsce i dostosowania do współczesnych wymagań odbiorców wynosi szacunkowo niespełna 34 mld zł. Tak określony program wystarczyłby do przystosowania sieci kolei w Polsce do wysokich standardów przewozu towarów koleją jako kluczowy element 18 tys. km sieci kolejowej.
● Pociąga za sobą wielomilionowe koszty – w związku z dostosowaniem rzek do żeglugi (pogłębianie, betonowanie, przegradzanie, regulacja) oraz prace utrzymaniowe, by ten stan zachować. Sam koszt zmiany rzek w drogi międzynarodowe oscyluje na poziomie 71-91 mld PLN, co jest równe wybudowaniu 2 tysięcy kilometrów dodatkowych autostrad w Polsce.
● Zwiększa ryzyko powodziowe, gdyż zaburza naturalny bieg rzek.
● Degraduje cenne środowisko przyrodnicze (ekosystemy rzeczne). Polska nie mawarunków dla rozwoju towarowej żeglugi śródlądowej – największe ograniczenia to warunki klimatyczne i hydrologiczne (krótki okres żeglugi), warunki morfologiczne koryt rzek, słaba infrastruktura żeglugowa, małe zainteresowanie przewoźników transportem wodnym oraz przyrodnicze ograniczenia w zabudowie rzek.
Fot. Hean Prinsloo Unsplash
● Przesunięcie środków z wielomiliardowych inwestycji z żeglugi śródlądowej na rozwój infrastruktury kolejowej oraz poprawę bezpieczeństwa ruchu drogowego.
● Podwojenie liczby połączeń pasażerskich i budowę zintegrowanych węzłów transportowych (dogodnych miejsc na przesiadki) umożliwiających łączenie podróży koleją, komunikacją miejską, rowerem oraz parkowanie.
![Ochrona przyrody a zmiany klimatyczne: Struktura przewozów towarowych [mld TKM]](https://ekopatrioci.pl/wp-content/uploads/2019/08/infografika-1.jpg)
Regulacja rzek jest nieopłacalną i archaiczną inwestycją. Odtwarzanie naturalnego charakteru rzek i sensowne gospodarowanie przestrzenne to nowoczesne i efektywne rozwiązanie, które może być zrealizowane przy wykorzystaniu budżetu unijnego (związane jest z wdrażaniem unijnego prawa).
● Regulacja rzek polegająca na skracaniu ich biegu, zwężaniu koryta i budowie zbiorników
„mokrych” to kosztowna inwestycja, która ze względu na ograniczenie naturalnej
zdolności retencyjnej rzek i ich dolin przyczynia się do zwiększonego zagrożenia
powodziowego.
● Znacząca liczba ludzi w Polsce jest narażona na powodzie ze względu na zbyt intensywną
eksploatację terenów zalewowych oraz nieumiejętne zarządzanie ryzykiem powodziowym.
● Polskie rzeki charakteryzuje silna zmienność poziomów stanu wód. W celu ograniczenia
ich wylewów, należy dostosować zagospodarowanie przestrzeni do naturalnego reżimu rzek.
● Około 4 mln Polek i Polaków żyje na terenach zagrożonych powodzią.
● Powierzchnia dorzeczy i zlewisk rzek w Polsce wynosi 312,7 tys. km2 – praktycznie cały kraj leży na terenach
pokrytych siecią rzek. Zarządzanie rzekami w każdym miejscu w kraju ma wpływ na ryzyko powodziowe nie tylko lokalnie, wpływa również na obszary daleko położone.
● Środowiskowe: degradacja ekosystemów, zanik bioróżnorodności, np. bogatych w liczne gatunki lasów łęgowych.
● Bezpieczeństwo i straty finansowe: powodzie powodujące zniszczenie budynków, infrastruktury przemysłowej i komunikacyjnej oraz utratę upraw przekładają się na zwiększenie wydatków państwa na pomoc osobom indywidualnym, firmom i samorządom na usuwanie skutków powodzi oraz naprawę szkód w infrastrukturze publicznej.
Fot. Chris Abney Unsplash
● Wstrzymanie regulacji rzek i przywrócenie rzekom ich naturalnego charakteru.
● Wprowadzenie stref zagrożenia powodziowego do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz zmiany w legislacji dotyczącej ograniczenia zabudowy i inwestycji na terenach zagrożonych powodzi(wprowadzenie m.in. zakazu budowy w strefach zagrożonych występowaniem powodzi raz na 10 lat oraz nowych standardów budowlanych na obszarze mniejszych powodzi, gwarantujących odporność zabudowy na zniszczenia powodziowe). Wprowadzenie zakazu zabudowy na terenach zalewowych.
● Odpowiednia polityka może wygenerować w latach 2020-2050 dodatkowe 530 mln PLN dochodu dla lokalnych społeczności położonych na terenach rzecznych i ograniczyć liczbę osób mieszkających na terenach zagrożonych powodzią5.
● Odzyskiwanie i przywracanie naturalnych terenów zalewowych oraz państwowy program wykupu budynków i gruntów znajdujących się na tych terenach.
● Wprowadzenie zróżnicowanych stawek ubezpieczeniowych oraz innych mechanizmów zniechęcających do inwestowania na terenach wysokiego ryzyka powodziowego.
● Wypracowanie systemu ewidencji szkód i strat powodziowych, umożliwiającego ich pełną analizę i opracowanie na tej podstawie modelu ograniczenia strat i zarządzania ryzykiem powodziowym w przyszłości.
● Opracowanie i wdrożenie dobrych praktyk w zakresie zalesiania kraju i planowanie struktury nowych zalesień nakierowanych na ograniczanie ryzyka powodziowego.
● Wprowadzenie przepisów zabraniających zmiany użytków zielonych w grunty orne blokujących intensyfikację rolnictwa w dolinach rzek zagrożonych przez powodzie.
● Wprowadzenie tzw. dopłat retencyjnych do systemu dopłat rolno-środowiskowo-klimatycznych dla rolników, zachęcających do ochrony i odbudowy naturalnej zdolności retencyjnej dolin rzecznych i zlewni rzek.
Spływające do Morza Bałtyckiego fosfor i azot pochodzą między innymi z nawozów, powodujących zakwit sinic. Są one niebezpieczne dla człowieka, ryb i innych organizmów żyjących w morzu.
Nieodpowiednia kontrola połowu ryb może skutkować zniknięciem polskiego dorsza i śledzia z naszego morza i stołów.
Zanieczyszczone odpadami morze zatruwa ryby, które później spożywamy.
W centrum zrównoważonego rozwoju Pomorza musi znajdować się czysty Bałtyk – wolny od odpadów, w tym od zagubionych sieci rybackich, które zagrażają zwierzętom morskim. Czyste morze to rozwój turystyki i gospodarki.
● Bałtyk to morze szczególnie wrażliwe. Całkowita wymiana jego wód jest procesem trwającym około 30 lat. Wszystkie obce substancje wprowadzone do Bałtyku pozostają w nim przez dziesięciolecia, tworząc zagrożenie dla żyjących w nim organizmów.
● Plastikowe odpady, które trafiają do mórz i oceanów, pochodzą z następujących źródeł:
– niedostatecznie oczyszczonych ścieków zawierających mikrocząstki plastiku z kosmetyków,
detergentów, włókien z ubrań, sieci rybackich ulegających rozkładowi etc.;
– makroodpadów, np. w formie zagubionych sieci rybackich zawierających komponenty plastiku oraz śmiecipochodzących z lądu, ze statków oraz instalacji przemysłowych znajdujących się na morzu.
● W wodach morskich na świecie znajduje się już ponad 5 bilionów cząsteczek plastiku.
● W całym środowisku naturalnym plastik stanowi 60-80% zanieczyszczeń.
● Plastik w morzach i oceanach najczęściej występuje w postaci cząstek o średnicy do 5 mm. Te mikrocząstki mogą dostawać się do łańcucha pokarmowego (wchłaniane przez zooplankton, spożywane przez ryby), a finalnie trafiać także na nasze stoły.
● Zagubione sieci zawieszone w toni wodnej nadal łowią ryby. Skuteczność ich łowności w pierwszych miesiącach od zagubienia może utrzymywać się na poziomie 20%.
● Sieci widmo stanowią śmiertelne zagrożenie także dla innych zwierząt występujących w Bałtyku. Ssaki i ptaki morskie giną w cierpieniach, a następnie ulegają rozkładowi.
Fot. Krzysztof Kowalik, Unsplash
● Egzekwowanie zasady „zanieczyszczający płaci” (obciążanie kosztami oczyszczania Bałtyku odpowiedzialnego za jego zanieczyszczenie).
● Przystosowanie portów do bezpłatnego odbioru wyłowionych z morza (lub
zużytych) sieci rybackich.
● Zapewnienie dopłat do utylizacji wyłowionych z morza (lub zużytych) sieci rybackich.
● Opracowanie technologii recyklingu tego typu odpadów.
● Wprowadzenie skutecznego znakowania sieci do identyfikacji ich właściciela, stworzenie bazy danych sieci będących w użyciu oraz systemu rejestracji zgłoszeń po ich zagubieniu. Dofinansowanie prototypów znaczników sieci.
● Wdrażanie i egzekwowanie restrykcyjnych procedur użytkowania statków oraz zwiększenie gotowości służb do podjęcia akcji usuwania skutków rozlewów olejowych.
● Egzekwowanie zasady „zanieczyszczający płaci” (obciążanie kosztami oczyszczania Bałtyku odpowiedzialnego za jego zanieczyszczenie).
● Przystosowanie portów do bezpłatnego odbioru wyłowionych z morza (lub zużytych) sieci rybackich.
● Zapewnienie dopłat do utylizacji wyłowionych z morza (lub zużytych) sieci rybackich.
● Przystosowanie portów do bezpłatnego odbioru wyłowionych z morza (lub zużytych) sieci rybackich.
● Opracowanie technologii recyklingu tego typu odpadów.● Wprowadzenie skutecznego znakowania sieci do identyfikacji ich właściciela, stworzenie bazy danych sieci będących w użyciu oraz systemu rejestracji zgłoszeń po ich zagubieniu. Dofinansowanie prototypów znaczników sieci.
● Wdrażanie i egzekwowanie restrykcyjnych procedur użytkowania statków oraz zwiększenie gotowości służb do podjęcia akcji usuwania skutków rozlewów olejowych.
By zahamować zamieranie Bałtyku należy zredukować spływ związków azotu i fosforu do wód. Jest to kluczowe do ograniczenia eutrofizacji (przeżyźnienia wód), zachowania dynamicznego ekosystemu morskiego i rozwoju gospodarki nadmorskiej.
Zbyt duże ilości związków azotu i fosforu w wodzie tworzą idealne warunki do zakwitów glonów i sinic. Nadmierne zakwity przyczyniają się do powiększania się przydennych pustyń tlenowych, gdzie zamiera podwodne życie.
Eutrofizacja jest wynikiem stosowania zbyt dużej ilości nawozów w rolnictwie,
nieodpowiedniego składowania odchodów zwierzęcych oraz niedostatecznego oczyszczania ścieków komunalnych czy przemysłowych.
Aż 97% powierzchni Bałtyku jest dotknięte eutrofizacją. Powierzchnia martwych stref naszego morza zwiększyła się 10-krotnie w ostatnim stuleciu. Polska jest jednym z głównych przyczyniających się do tej sytuacji, jako jeden z największych dostarczycieli związków azotu i fosforu do Morza Bałtyckiego.
● Zagrożenie dla zdrowia: niektóre gatunki sinic są toksyczne (powodują m.in. podrażnienie skóry i układu
pokarmowego).
● Zagrożenie dla turystyki: zamykanie kąpielisk w sezonie letnim.
● Zagrożenie dla rybołówstwa: niekorzystne warunki dla rozmnażania się ryb ograniczają możliwości połowowe.
Fot. Bernard Hermant, Unsplash
Należy wzmocnić obowiązujące już prawo i znacznie zintensyfikować działania edukacyjne, a także rozwinąć systemy wsparcia i rozwoju technologii, które ograniczą eutrofizację.
● Osiągnięcie i utrzymanie celów redukcyjnych dla azotu i fosforu dla Polski.
● Doprecyzowanie zapisów i realizację tzw. Azotanowego Programu działań oraz wyeliminowanie kolizji przepisów Programu z wymogami niektórych aktów prawa krajowego.
● Wprowadzenie przepisów regulujących limity stosowania fosforu w rolnictwie.
● Zwiększenie wymagań w zakresie usuwania fosforu w ściekach odprowadzanych z oczyszczalni komunalnych.
● Ograniczenie udziału kwasu fosforowego i jego pochodnych w detergentach i stopniowe przechodzenie na inny rodzaj detergentów.
● Opracowanie i wdrażanie zaleceń dobrej praktyki rolniczej.
● Doposażenie w odpowiednie narzędzia organów kontrolujących i monitorujących działalność rolniczą oraz tereny, na których jest ona prowadzona.
● Dopłaty dla rolników na dostosowanie się do wymogów tzw. Azotanowego Programu działań, np. nawożenie precyzyjne, zapewnienie odpowiedniego przechowywania nawozów naturalnych itp.
● Zapewnienie środków na szkolenia dla rolników i współpracującego z nimi środowiska doradczego oraz promocję dobrych praktyk.
Zakończenie nadmiernych połowów i zapewnienie zrównoważonego rybołówstwa są kluczowe dla odpowiedzialnego rozwoju Pomorza. Zarządzanie w oparciu o podejście ekosystemowe i najlepszą wiedzę naukową zapewni zasobne w ryby Morze Bałtyckie i rozwój polskiego rybołówstwa. Problem przełowienia należy zakończyć najpóźniej do 2020 roku.
● Zasobność Morza Bałtyckiego w ryby, a więc przyszłość polskiego rybołówstwa, oprócz
ogólnego stanu środowiska, zależy m.in. od wielkości limitów połowowych i skali
nielegalnych połowów.
● Jednym z głównych negatywnych czynników jest przełowienie, czyli nadmierne połowy
zagrażające stabilności populacji, które mogą doprowadzić do spadku liczebności ryb
w Bałtyku. Główną przyczyną przełowienia jest ustalanie limitów połowowych powyżej
zrównoważonego poziomu rekomendowanego przez naukowców. Uzyskany w ten
sposób krótkoterminowy zysk przekłada się w konsekwencji na długoterminową stratę
dla całego sektora.
● Innym poważnym problemem jest przyłów – przypadkowe złowienie organizmów
(m.in. ryb, morskich ssaków i ptaków), które nie były celem połowu.
● Kolejnym wyzwaniem są nielegalne połowy: krajom nadbałtyckim, w tym Polsce,
nie udało się stworzyć skutecznego systemu kontroli i przeciwdziałania kłusownictwu.
● Z powodu przełowienia dorsz i śledź Bałtyku Zachodniego są zagrożone – wielkość ich stad znajduje się poniżej krytycznego poziomu.
● „Odrzuty” stanowiły 11% złowionych w 2017 roku bałtyckich dorszy (stada wschodniego).
● Spadek ogólnej liczby ryb w morzu ma bezpośrednie przełożenie na rybołówstwo i może doprowadzić do utraty ponad 50% miejsc pracy w tym sektorze do 2050 roku.
Fot. Frederic Larrey, WWF
Polska powinna być liderem w kwestii zrównoważonych połowów poprzez:
● Zabieganie, by corocznie wyznaczane limity połowowe dla stad ryb Morza Bałtyckiego na poziomie UE były zgodne z rekomendacjami naukowymi (ICES) oraz zgodne z celami i wymogami obowiązującej Wspólnej Polityki Rybołówstwa.
● Efektywną kontrolę jednostek rybackich (w tym m.in. obowiązek posiadania monitoringu CCTV na pokładzie, korzystanie z monitoringu GPS jednostek połowowych) i prowadzenie pełnej dokumentacji połowów, w tym danych dotyczących przyłowów.
● Wprowadzenie przejrzystych kryteriów przydziału uprawnień do połowów, w tym w szczególności o charakterze środowiskowym, społecznym i ekonomicznym.
● Skuteczne wdrożenie obowiązku tzw. „zakazu odrzutów” na Morzu Bałtyckim.
● Inwestycje w opracowanie oraz wprowadzenie obowiązku stosowania bardziej selektywnych i przyjaznych środowisku morskiemu narzędzi połowowych, bezpiecznych m.in. dla ssaków i ptaków morskich.
● Stworzenie zachęt w formie preferencyjnego dostępu do uprawnień do połowów dla właścicieli statków rybackich wyposażonych w selektywne narzędzia połowowe lub stosujących techniki połowu o ograniczonym wpływie na środowisko.
● Edukację i informowanie rybaków o długofalowych korzyściach płynących ze zrównoważonej eksploatacji ryb.
● Organizację szkoleń z zakresu pozyskiwania finansowania dla wprowadzania metod połowu o mniej destrukcyjnym wpływie na środowisko.
Ocieplenie klimatu prowadzi do poważnych anomalii pogodowych, powodujących straty finansowe i zagrożenie obywateli.
Zanieczyszczone powietrze powoduje zagrożenie dla zdrowia ludzi skutkujące ponad 46 tys przedwczesnych zgonów rocznie oraz astronomicznymi kosztami leczenia.
Skuteczna walka ze smogiem jest możliwa tylko, jeśli politycy podejmą poważne i długoterminowe zobowiązanie w tym zakresie. Konieczne są działania na wielu płaszczyznach – rozpoczynając od wymiany pieców, kotłów i kominów, po odpowiedzialny rozwój przemysłu i transportu.
● Na występowanie wysokiego zanieczyszczenia powietrza największy wpływ mają piece w domach jednorodzinnych (stare i nieefektywne piece na węgiel i drewno) oraz przemysł i transport (wiele samochodów nie spełnia obecnych standardów emisji szkodliwych substancji).
● Najbardziej powszechne szkodliwe związki znajdujące się w powietrzu to drobne frakcje pyłów zawieszonych
PM10, PM2,5 i organiczne wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, w tym benzo(a)piren.
● 36 z 50 miast o najbardziej zanieczyszczonym powietrzu w UE znajduje się w Polsce zaś najwyższe stężenia PM2,5 notuje się w województwie śląskim.
● Według wskaźnika zanieczyszczenia powietrza (US AQI),
7 lutego 2019, trzy polskie miasta znalazły się w pierwszej dziesiątce najbardziej zanieczyszczonych miast na świecie.
● Zdrowotne: Zanieczyszczone powietrze jest przyczyną przedwczesnych zgonów, licznych chorób m.in. chorób płuc i oskrzeli, miażdżycy, zawałów i niewydolności serca, udarów mózgu, chorób nowotworowych, częstszych alergii, zaburzeń płodności czy przedwczesnego porodu. Prowadzi też do uszkadzania układu odpornościowego i krwionośnego, a nawet przyczynia się do rozwoju Alzheimera. Dodatkowo, zanieczyszczenie powietrza negatywnie wpływa na pamięć i koncentrację, zmiany anatomiczne w mózgu oraz zwiększa poziom niepokoju czy stanów depresyjnych.
● Finansowe: Ogromne koszty związane z chorobami Polek i Polaków – około 20 mln dni zwolnień chorobowych rocznie oraz dodatkowe >350 mln PLN na służbę zdrowia związanych z zanieczyszczeniem powietrza.
Fot. Erik Witsoe, Unsplash
Ograniczenie emisji zanieczyszczeń do powietrza, a co za tym idzie poprawa jego jakości musi odbywać się na kilku obszarach działań jednocześnie poprzez:
● Wymianę pieców, kotłów i kominków w gospodarstwach domowych oraz docelowo wprowadzenie zakazu palenia węglem.
● Realne wsparcie ze środków z handlu emisjami dla ograniczenia zużycia energii
mi.in. poprzez termomodernizację budynków. Dotyczy to zarówno domów mieszkalnych, jak i lokali usługowych i przemysłu.
● Kontynuacja rozwoju programu „Czyste Powietrze” zoptymalizowanego pod kątem głębokich termomodernizacji oraz bezemisyjnych źródeł ogrzewania.
Aby uniknąć katastrofalnych konsekwencji zmiany klimatu (wzrostu częstotliwości susz, deszczy nawalnych, huraganowych wiatrów, powodzi i znacznego podwyższenia poziomu morza), konieczne jest z jednej strony dynamiczne ograniczenie emisji gazów cieplarnianych i dojście do zeroemisyjnej gospodarki do ok. połowy wieku a z drugiej wypracowywanie i wdrażanie działań adaptacyjnych, ograniczających skutki zmiany klimatu.
W Polsce tylko w ostatnich 70 latach temperatura wzrosła o 1,7 stopnia Celsjusza. Jest to związane z uzależnieniem transportu od ropy, a energetyki od węgla i gazu.
● Polska emituje trzykrotnie więcej gazów cieplarnianych w relacji do PKB i 18% więcej per capita niż średnia w UE. Ostatnie dekady były najcieplejszymi w historii pomiarów w Polsce4.
● Do końca stulecia, zmiana klimatu może spowodować wzrost średniego światowego poziomu mórz o 2 metry lub nawet więcej.
Fot. Marufish, Flickr.com
● Stworzenie planu rozwoju gospodarki zgodnego z celami Porozumienia Paryskiego, zwłaszcza w kontekście tworzenia finalnej wersji krajowego planu na rzecz energii i klimatu na lata 2021-2030 oraz długoterminowych planów do roku 2050.
● Rozwój wielkoskalowej energetyki odnawialnej: farmy wiatrowe na lądzie i morzu, fotowoltaika oraz biogazownie. Wycofanie blokady na rozwój energii wiatrowej na lądzie, z poszanowaniem społeczności lokalnych.
● Rozwój planu sprawiedliwej transformacji, by uniknąć kosztów ekonomicznych i społecznych (np. dla górników).
● Dążenie do wyeliminowania konwencjonalnych źródeł energii, najpierw poprzez stopniowe wycofywanie bloków węglowych.
● Realne wsparcie dla produkcji energii przez mieszkańców (słońce, wiatr, biomasa) na zasadzie taryf gwarantowanych. Wprowadzenie zachęt dla gmin i spółdzielni samowystarczalnych energetycznie.
● Wprowadzenie do podstawy programowej i wymogów egzaminów ósmoklasistów i maturalnych informacji o przyczynach i skutkach zmiany klimatu oraz konieczności zmian w konsumpcji.
Zużycie energii elektrycznej będzie rosło, ale jej produkcja może być efektywniejsza i stanowić dodatkowy bodziec do rozwoju polskiej gospodarki (innowacyjne technologie jako przewaga konkurencyjna Polski) oraz mieć mniejszy wpływ na środowisko.
Obecna zmiana klimatu i jej skutki to kluczowe zagrożenie dla naszej cywilizacji, przyrody i zasobów naturalnych Ziemi. Jej przyczyną jest emisja gazów cieplarnianych, która wpływa na wzrost średniej temperatury.
W Polsce tylko w ostatnich 70 latach temperatura wzrosła o 1,7 stopnia Celsjusza. Jest to spowodowane emisją gazów cieplarnianych z przemysłu, usług, transportu
oraz funkcjonowaniem gospodarstw domowych, które zasilane są przez energię, w przeważającej mierze pochodzącą z paliw kopalnych: węgla, ropy i gazu.
● Koszty ekonomiczne: W wyniku zmiany klimatu Polki i Polacy tracą rocznie ok. 9 mld zł. W pierwszej dekadzie XXI wieku straciliśmy już 54 mld zł, w które wliczamy m.in. koszty samorządów, straty w rolnictwie, koszty zdrowotne.
● Straty w rolnictwie: (z powodu m.in. mniejszych plonów) sięgają 272 mln euro rocznie, choć w 2018 koszty suszy
w Polsce przekroczyły 3,5 mld zł.
● Koszty społeczne: Jeśli nie zaczniemy dynamicznie odchodzić od energetyki węglowej, nieustający wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną (m.in. przez klimatyzację, elektromobilność), może spowodować czasowe ograniczenia dostaw prądu, zwłaszcza w lecie (przez niski poziom wody w rzekach do chłodzenia elektrowni węglowych). Ponadto, może przyczynić się do wzrostu uzależnienia od importu węgla wraz ze wzrostem kosztów energii.
Fot. Carl Attard, Pexels
● Należy odejść od wytwarzania energii elektrycznej z węgla oraz zbudować zeroemisyjną gospodarkę do 2050 roku, tj. osiągnąć równowagę pomiędzy emisjami gazów cieplarnianych a możliwością ich pochłaniania przez lasy. Pójście ścieżką niskoemisyjną w latach 2020-2050 może przynieść Polakom skumulowane oszczędności w wysokości 447-514 mld zł zaś emisja CO2 może spaść nawet o 90% względem 2020 roku. Ścieżka zeroemisyjna wymaga wdrożenia rozwijających się technologii magazynowania energii.
● Stworzenie planu rozwoju gospodarki zgodnego z celami Porozumienia paryskiego, zwłaszcza w kontekście tworzenia finalnej wersji krajowego planu na rzecz energii i klimatu na lata 2021-2030 oraz długoterminowej strategii do 2050 roku w dziedzinie klimatu.
● Rozwój wielkoskalowej energetyki odnawialnej: farmy wiatrowe na lądzie i morzu, fotowoltaika oraz biogazownie. Wycofanie zbyt restrykcyjnych zapisów dot. rozwoju energetyki wiatrowej na lądzie (tzw. zasada 10 h), pamiętając o poszanowaniu społeczności lokalnych.
● Realne wsparcie dla produkcji energii przez mieszkańców (słońce, wiatr, biomasa) na zasadzie taryf gwarantowanych. Wprowadzenie zachęt dla gmin i spółdzielni samowystarczalnych energetycznie.
● Opracowanie i wdrożenie planu sprawiedliwej transformacji, by uniknąć kosztów ekonomicznych i społecznych (np. dla górników) w trakcie przekształcania gospodarki w kierunku zeroemisyjnym.
● Dążenie do wyeliminowania konwencjonalnych źródeł energii najpierw poprzez stopniowe wycofywanie bloków węglowych.
● Inwestowanie w przyszłość: silne wsparcie badań i rozwoju w sektorze OZE i magazynowania energii.
● Wsparcie systemów efektywnego zarządzania popytem i podażą energii (DSR i DSM).
● Rozwój połączeń transgranicznych w celu zwiększenia elastyczności systemu energetycznego i zwiększenie jego bezpieczeństwa.
![Ochrona przyrody a zmiany klimatyczne: Struktura mocy osiąganej [GW] w produkcji energii](https://ekopatrioci.pl/wp-content/uploads/2019/09/10-elektroenergetyka-1.jpg)
Termomodernizacja budynków i nowoczesne systemy grzewcze obniżają ilość zużywanej energii, a tym samym domowe rachunki i przyczyniają się do lepszej jakości powietrza i ochrony klimatu.
W zależności od miejscowości, w Polsce za 50-90% emisji szkodliwych substancji do powietrza (m.in. pyły) odpowiada nieefektywne ogrzewanie gospodarstw domowych paliwami stałymi. Znaczne ilości ciepła tracone są przez nieodpowiednią izolację lub systemy grzewcze.
● Społeczno-finansowe: W związku z nieodpowiednią termomodernizacją budynków, Polki i Polacy muszą płacić wyższe rachunki za ogrzewanie lub zakup paliwa (węgla, drewna) co skutkuje m.in ubóstwem energetycznym.
● Zdrowotne: Zwiększone stężenie zanieczyszczeń jest przyczyną przedwczesnych zgonów oraz licznych chorób, takich jak choroby płuc i oskrzeli, miażdżyca, zawały i niewydolność serca, udary mózgu, choroby nowotworowe, zaburzenia płodności czy przedwczesnego porodu. Pył zawieszony, przenikając do organizmu, uszkadza również układ odpornościowy i krwionośny, a nawet przyczynia się do rozwoju Alzheimera. Dodatkowo, zanieczyszczenie powietrza negatywnie wpływa na pamięć i koncentrację, zmiany anatomiczne w mózgu oraz zwiększa poziom niepokoju oraz stanów depresyjnych.
Fot. Cole Patrick, Unsplash
● Termomodernizacja co najmniej 2,5% budynków mieszkalnych oraz usługowych rocznie.● Mechanizmy finansowe wspierające inwestycje w termomodernizację budynków, również wśród mniej zamożnych osób; wykorzystując m.in. środki z systemu handlu emisjami (EU-ETS).
● Synchronizacja planów poprawy jakości powietrza, również poprzez działania termomodernizacyjne, z celami redukcji emisji CO2 (w ramach wypracowania planu dojścia do zeroemisyjnej gospodarki w 2050 roku oraz programu Czyste Powietrze).
● Rozwój budynków energooszczędnych i pasywnych – poprzez szybsze i skuteczniejsze wdrażanie regulacji na rzecz budownictwa zeroemisyjnego.● Jako mechanizm przejściowy, wprowadzenie skutecznych regulacji eliminujących spalanie niskiej jakości paliw stałych4 wraz z mechanizmem wsparcie dla osób żyjących w ubóstwie energetycznym, by skokowo poprawić jakość powietrza.
● Korzyści gospodarcze: termomodernizacja budynków i nowoczesne systemy grzewcze obniżą ilość zużywanej energii, a tym samym rachunki obywateli. Krajowa gospodarka może zaoszczędzić 79 mld PLN (jako skumulowane oszczędności netto) plus 339 mld zł (jako oszczędności kosztów zewnętrznych), a także zredukować roczną emisję CO2 o 18,3 mln ton rocznie.
● Korzyści zdrowotne: lepsza jakość powietrza poprzez obniżoną emisję pyłów PM2,5 oraz PM10 to lepsza jakość życia.
Strategiczna inwestycja w rozwój infrastruktury kolejowej i bezemisyjny transport publiczny pozwoli na zrównoważony rozwój i wzmocni mobilność Polek i Polaków mieszkających poza największymi miastami. Jest to wkład w budowanie sprawiedliwości społecznej, niezależność energetyczną i zdrowszą przyszłość dla obecnych i przyszłych pokoleń”.
Średnia liczba pojazdów przypadających na tysiąc mieszkańców w Polsce jest jedną z najwyższych w Europie,
co przekłada się na zanieczyszczenie powietrza, hałas i korki.
● Polska ma ambitne plany w zakresie elektromobilności, która ma być bodźcem do rozwoju gospodarki kraju. W 2018 roku weszła w życie ustawa o elektromobilności i paliwach alternatywnych, która ułatwia rozwój samochodów zeroemisyjnych, a do 2025 roku na polskich drogach ma się pojawić milion samochodów elektrycznych.
● Jeśli wsparcie działań w dziedzinie elektromobilności do 2050 roku spowoduje, że 70% nowych samochodów będzie miało napęd elektryczny, zaś 50% samochodów na drogach będzie miało napęd elektryczny, to doprowadzi do zmniejszenia importu ropy o wartości co najmniej 10 mld zł.
Fot. Karol Kaczorek, Unsplash
Należy stworzyć i wdrożyć strategię doprowadzenia do zeroemisyjnego transportu w 2050 roku opartą, oprócz dalszego rozwoju floty samochodów zeroemisyjnych, o rozwój kolei i niskoemisyjnego transportu zbiorowego w przewozie osób i towarów (zamiast żeglugi śródlądowej).● Wsparcie rozwoju samochodów o napędzie wodorowym.
● Odejście od zakupów autobusów z napędem konwencjonalnym w 2020 r. oraz wsparcie samorządów w tworzeniu stref bez ruchu emisyjnego oraz stref bez aut. W dalszej perspektywie wymiana całego taboru komunikacji miejskiej na pojazdy elektryczne.
● Strategiczna inwestycja w rozwój infrastruktury kolejowej, stanowiącej konkurencję dla transportu drogowego,
poprawi częstotliwość połączeń oraz ich niezawodność i punktualność.
● Inwestycje w infrastrukturę transportu miejskiego (m.in. odtworzenie sieci komunikacji autobusowej na obszarach wiejskich, węzły przesiadkowe, buspasy, tory tramwajowe oraz linie metra w większych miastach).
● Rozwój terenów z parkingami „Park&Ride”, które umożliwią osobom regularnie dojeżdżającym do miast na wygodne przesiadanie się do komunikacji miejskiej.
● Rozbudowa sieci ścieżek rowerowych oraz systemów rowerów miejskich.
Polska szczyci się bogatą i dziką przyrodą, jednak chronimy ją niewystarczająco! Parki narodowe to zaledwie 1% powierzchni kraju - w UE średnia to 3%.
Powstawanie i funkcjonowanie parków narodowych w sposób zapewniający ochronę najcenniejszych fragmentów polskiej przyrody to szansa na nowoczesny i zrównoważony rozwój dla terenów wiejskich oraz ochrona polskiego dziedzictwa przyrodniczego.
● Mimo iż Polska szczyci się dziką przyrodą, mamy za mało parków narodowych, żeby zapewnić skuteczną ochronę najcenniejszych przyrodniczo obszarów. W Polsce tylko około 27% chronionych siedlisk przyrodniczych zachowało właściwy dla nich stan. Pozostałe są w złym lub niezadowalającym stanie.
● Sytuacja nie ulega polepszeniu, ostatni park narodowy, „Ujście Warty”, został utworzony w 2001 roku. Polskie prawo nie sprzyja obecnie powstawaniu nowych parków.
Jeśli przez następne 30 lat nie zostanie utworzony ani poszerzony żaden park narodowy, to:
● Zmarnujemy potencjał rozwoju społeczno-ekonomicznego dla terenów wiejskich w oparciu o zasoby przyrodnicze i markę parku narodowego.
● Poniesiemy straty w związku z utratą części usług ekosystemowych. Wartość usług ekosystemowych po cenach 2018 roku dla całej Polski wynosi około 120 mld zł2. Obszary chronione często generują większy strumień wartości usług ekosystemowych niż obszary tej ochrony pozbawione. Sama Puszcza Białowieska generuje każdego roku strumień korzyści netto w wysokości 11,5 mln zł (2002).
● W Puszczy Białowieskiej i przyrodniczo cennych obszarach Puszczy Karpackiej, będzie prowadzona gospodarka leśna, w tym wycinka lasu i sztuczne nasadzenia. Najcenniejsze przyrodniczo leśne obszary Polski będą przekształcane w zwykły las gospodarczy.
Fot. Tomasz Pezold Knezevic, WWF
● Utworzenie i konsekwentne wdrażanie programu mającego na celu utworzenie nowych parków narodowych i powiększenie już istniejących. Program ten zawierać powinien rozwiązania prawne i ekonomiczne pozwalające na sprawne tworzenie parków narodowych oraz zabezpieczenie interesów lokalnych społeczności z uwzględnieniem kompensacji w razie utraconych dochodów. Konsultacje społeczne, w których wypracowywane będą optymalne rozwiązania, pozwolą na maksymalizację korzyści przyrodniczych, ekonomicznych i społecznych.● Utworzenie programu wsparcia dla lokalnych społeczności, który posłuży rozwojowi gmin i powiatów w oparciu o wartości przyrodnicze i markę parku narodowego, przy wykorzystaniu środków PROW i innych.
● Preferencyjne traktowanie regionów leżących w okolicy parków narodowych w udzielaniu dotacji i subsydiów.
● W celu lepszej ochrony najcenniejsze przyrodniczo obszary Polski Puszczy Karpackiej na terenie Pogórza Przemyskiego, część jezior Mazurskich, części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, doliny Stobrawy i doliny Środkowej Odry powinny zostać włączone do parków narodowych.
Inwestycja w ochronę naszego dziedzictwa naturalnego jest konieczna i opłacalna. Jeśli nie zaczniemy działać teraz, warunki życia w Polsce do roku 2050 drastycznie się pogorszą!
Bardziej szczegółowe dane znajdziecie w raporcie.
Nagrania znajdziesz na stronie wydarzeń @Ekopatrioci na Facebooku, klikając odpowiednią miejscowość na mapie
| Miasto | Zobacz o czym mówili politycy |
|---|---|
| Gmina Babiak Oglądaj |
Paulina Nowak RAZEM
|
| Bełchatów Oglądaj |
Jakub Bilski KO
Anita Słowińska SLD
|
| Białystok Oglądaj |
Katarzyna Rosińska KW SLD
Tadeusz Nowak KO
Rafał Kosno Federacja Zielonych
Stefan Krajewski PSL
|
| Bydgoszcz Oglądaj |
Piotr Malich KO
Michał Krzemkowski PIS
Michał Wysocki RAZEM
Krystyna Jarocka Konfederacja
|
| Elbląg Oglądaj |
Zbigniew Ziejewski PSL
Andrzej Zielonka SLD
Monika Falej SLD
Angelika Domańska KO
Robert Koliński RAZEM
Andrzej Wyrębek Konfederacja
|
| Gdańsk Oglądaj |
Agnieszka Pomaska KO
Ewa Lieder KO
Michał Urbaniak Konfederacja
Andrzej Kobylarz KW PSL
Łukasz Kowalczuk KW SLD
|
| Gdynia Oglądaj |
Brak
|
| Gliwice Oglądaj |
Marek Pinkas KO
Anna Karwot Kukiz'15
Barbara Słania RAZEM
Robert Teodorczak Konfederacja
Zbigniew Przedpelski PIS
|
| Gorzów Wlkp. Oglądaj |
Anita Kucharska Lewica
Tomasz Aniśko KO
Jan Świrepo PSL
Pawał Kamrad Konfederacja
|
| Katowice Oglądaj |
Maciej Konieczny KW SLD
Monika Rosa KO
Mariusz Skiba PIS
Dobromir Sośnierz Konfederacja
|
